AMYLOÏDOSE BIJ HOND EN KAT

WAT IS AMYLOÏDOSE?
Amyloïdose is een verzamelnaam voor diverse aandoeningen met verschillende oorzaken, waarbij er sprake is van een afzetting van onoplosbare eiwit structuren in de ruimte tussen de cellen van bepaalde organen. Deze eiwit afzetting belemmert het normale functioneren van deze cellen en dus van het betreffende orgaan.
Amyloïd is de officiële naam voor deze onoplosbare structuren die overigens eigenlijk niet alleen uit eiwit bestaan, maar ook uit zure suikerverbindingen (de zogenaamde glycosaminoglycanen).
Als je amyloïd onder een electronen-microscoop bekijkt, dan wordt duidelijk dat het een stof is die bestaat uit vezels met een karakteristieke vouwstructuur: de zogenaamde bèta-vouwbladstructuur.

Deze specifieke structuur maakt het amyloïd onoplosbaar, erg moeilijk afbreekbaar en bij weefsel onderzoek aantoonbaar met een specifieke kleuring (Congo rood).

Amyloid afzetting in de glomerulus (= filterunit van de nier): door kleuring met de kleurstof ‘Congo rood’ wordt het amyloïd goed zichtbaar.

In gepolariseerd licht is na kleuring met ‘Congo rood’ een groene fluorescentie waarneembaar die kenrmerkend is voor de stof amyloïd.

HOE ONTSTAAT AMYLOÏD?
Er zijn veel verschillende soorten amyloïd, maar het amyloïd waarover we spreken bij amyloïdose bij de hond en de kat wordt in vrijwel alle gevallen gevormd uit een zogenaamd acute-fase-eiwit (het serum amyloïd A, kortweg ook wel SAA genoemd). Dit acute-fase-eiwit wordt aangemaakt in het bloed onder zogenaamde ‘alarm omstandigheden’. Het is een niet specifiek reagerend bloedeiwit dat van belang is voor het overbruggen van de bij infecties voorkomende levensbedreigende eerste fase, voordat specifieke antilichamen gevormd zijn.
Dit eiwit is eigenlijk een voorloper van het uiteindelijke amyloïd dat afgezet wordt tussen de cellen van bepaalde organen.

De afzetting van amyloïd in organen bij hond of kat hebben dus in de meeste gevallen (99,9%) iets te maken met een immunologische reactie, een afweerreactie.

VORMEN VAN AMYLOÏDOSE BIJ DE HOND EN DE KAT EN KLINISCHE BEELDEN
Bij de hond zien we amyloïdose vooral in het schors en het merg van de nieren en bij oudere honden in de hersenen. De afzetting van amyloïd in de nieren bij de hond leidt tot een (sterk) verminderde filtratie functie van de nieren en soms ook tot lekkage van eiwitten. De verminderde filtratie functie leidt op zijn beurt weer tot een ophoping van gifstoffen in het bloed (uraemie). De lekkage van eiwitten resulteert in eiwitverlies via de urine, waardoor er een eiwit tekort in het bloed ontstaat, met alle gevolgen van dien (verlies van spiermassa, oedemen, vochtophoping de buikholte, etc.)
De amyloïd afzetting in de hersenen leidt tot een beeld dat vergeleken kan worden met de ziekte van Alzheimer bij mensen. Het wordt vooral gezien bij oudere honden, vanaf de leeftijd van 13 jaar.

Bij katten wordt amyloïdose vooral gezien in de alvleesklier, de nieren, de lever en de darmen. De afzetting van amyloïd in de alvleesklier vindt plaats in de zogenaamde eilandjes van Langerhans. Dit zijn de groepjes cellen die insuline produceren. Amyloïd afzetting in de alvleesklier wordt dan ook geassocieerd met het ontstaan van suikerziekte type II bij de kat (en de mens).

Amyloïdose van de nieren bij katten zien we voornamelijk in het niermerg en minder in de schors van de nieren. Dit resulteert in de meeste gevallen in een wat vager klinisch beeld dan bij nier-amyloïdose van de hond. We zien een relatief langdurig ziektebeeld gekenmerkt door vermagering, slechte vacht een groot urinevolume. Pas als ook de glomeruli (dit zijn de filter-units van de nieren, gelegen in de nierschors) bij het proces betrokken raken ontstaat ook een ophoping van gifstoffen in het bloed (uraemie).

De aantasting van de lever bij lever-amyloïdose kenmerkt zich door een steeds brosser worden van het leverweefsel, waardoor de lever uiteindelijk kan scheuren en er een snelle dood optreedt ten gevolge van een acute inwendige verbloeding. In de meeste gevallen zien we hieraan voorafgaand geen klinische symptomen, maar het is ook mogelijk dat er verschijnselen als ernstige vermagering en uitputting of geelzucht gezien worden.
Darmproblemen ten gevolge van amyloïdose zijn braken en diarree, soms met ernstige vermagering.

Natuurlijk kan het klinisch beeld ook grotendeels bepaald worden door het primaire ontstekingsproces, dat de trigger vormde voor de afzetting van het amyloïd.

RASSEN
Bij de hond komt amyloïdose vaker voor bij bepaalde rassen. Dit zijn de Grey Collie en de Shar-Pei. Bij deze rassen wordt een beeld gezien dat bij mensen bekend staat onder de naam Familiaire Middellandse Zee koorts. Het wordt gekenmerkt door voorbijgaande aanvallen van buikpijn, gewrichtspijn (en zwelling) en koorts. Ook Engelse Foxhounds en Beagles worden in de literatuur aangeduid als gepredisponeerde rassen voor amyloïdose.
 

Ook bij de kat zijn dergelijke ras predisposities bekend. Bij de Abessijnen en Somali’s zien we vooral  de nier-amyloïdose, bij de Siamezen en Oosters Korthaar zien we vooral lever en darm-amyloïdose.
De hierboven beschreven vormen van amyloïdose bij honden en katten komen familiair voor. Er zijn sterke aanwijzingen dat het gaat om een recessief erfelijke eigenschap, maar het harde bewijs voor erfelijkheid (laat staan de manier van vererving) ontbreekt tot op heden nog.

Overigens is het optreden van amyloïdose zeker niet uitgesloten bij andere dan bovengenoemde honden of kattenrassen.

DIAGNOSTIEK
Amyloïdose kan slechts met 100% zekerheid worden vastgesteld door middel van weefsel onderzoek. Dit weefsel kan worden verkregen door middel van biopten of bij sectie na overlijden. We moeten ons echter realiseren dat het nemen van biopten van nieren en/of lever bij het levende dier een bepaald risico met zich meebrengt (bloeding!).
Bepaling van SAA-waarden in het bloed is voor de diagnostiek van amyloïdose zinloos. Het is slechts te gebruiken voor het aantonen van reactiviteit, maar niet voor het aantonen van amyloïdose zelf.
Tot op heden zijn er dan ook geen mogelijkheden om door middel van een bloedtest amyloïdose vast te stellen. We kunnen dan ook slechts op grond van het klinisch beeld, onderzoek naar de nierfunctie in bloed en urine en raspredispositie een vermoeden hebben van het bestaan van amyloïdose bij een bepaalde patiënt.
Op de langere termijn is het denkbaar dat er voorspellende genetische tests beschikbaar kunnen komen. Maar op dit moment zijn deze dus nog niet voorhanden. 

Des te belangrijker is het om bij verdachte dieren na onverhoopt overlijden organen of weefselbiopten te verzamelen voor onderzoek naar amyloïdose. Alleen hierdoor kunnen verdachte dieren als al of niet bewezen positief worden aangemerkt en kunnen eventuele familiebanden worden uitgezocht.

Drs. Amanda van Grondelle, dierenarts, verbonden aan WHG Westerhuis Kliniek voor Gezelschapsdieren.

N.B.
Onze hand-outs worden vervaardigd aan de hand van niet alleen wetenschappelijke literatuur, maar ook van onze eigen inzichten op grond van persoonlijke ervaringen. Daarom kan de informatie voor een deel afwijken van de gangbare literatuur.